De natuurlijke scheefheid van het paard is een mega interessant en super belangrijk onderwerp voor iedereen die met zijn of haar paard aan het werk gaat. En, dit op een zo gezond mogelijke manier wil doen!
Een persoonlijke noot vooraf
Voordat we in het onderwerp “natuurlijke scheefheid” duiken wil ik graag het volgende opmerken. De afgelopen jaren heb ik lessen gevolgd, boeken en artikelen gelezen, filmpjes en webinars gekeken. Ik was op zoek naar een duidelijk verhaal over de natuurlijke scheefheid van het paard: dit is wat je ziet, zo voelt het en zo los je het op!
Maar helaas, zo simpel is het niet. Verschillende auteurs – regelmatig met doctor titel – die dezelfde symptomen vaak net iets verschillend interpreteren en hun eigen kijk hebben op de oplossing ervan. Duidelijk werd dat het allemaal niet echt eenvoudig is. Dat het functioneren en verklaren van biologische systemen vaak veel ingewikkelder is dan op het eerste oog lijkt.
Ondertussen heb ik een aardige tijd zitten puzzelen. Zowel naar aanleiding van problemen die klanten omschreven, alsook mijn eigen ervaring met de natuurlijke scheefheid bij mijn eigen paard. Mede met dank aan hem zijn bij mij inmiddels aardig wat kwartjes op hun plek gevallen.
Maar, lange tijd had ik geen idee. Mogelijk heb ik vele jaren de verkeerde instructeurs gehad, maar geen van hen heeft de natuurlijke scheefheid van mijn paard bewust geanalyseerd. Om vervolgens op basis daarvan gericht aan het trainen te gaan.
Ook als ik dit onderwerp nu bij klanten aanspreek, zie ik regelmatig vraagtekens opstijgen. Terwijl ik er steeds meer van overtuigd raak dat dit een zó belangrijk onderwerp is, omdat het je zoveel handvatten biedt bij de training. En omdat het zó belangrijk is voor het gezond en happy houden van je paard. Dit motiveerde me om te gaan zitten en dit artikel te schrijven in de hoop bij te dragen aan een stukje inzicht.
Maar, blijf alert! De natuur zorgt voor veelzijdigheid. Iedere situatie is specifiek en individueel. Daarom, gebruik de info hieronder en in de twee volgende artikelen ter informatie. Maar alsjeblieft, blijf heel goed kijken en vooral voelen bij je eigen paard en baseer daarop wat en vooral waarom je iets doet!
Een paard is van nature scheef
Net zoals mensen rechtshandig of linkshandig zijn, worden paarden rechts- of linksbenig geboren. Daar hoort bij dat hun wervelkolom – en dus rug – meer naar rechts of links gebogen is. De ene kant van het lichaam is daardoor meer concaaf of hol en de ander kant is meer convex of bol.
De meningen verschillen enigszins over het ontstaan van deze natuurlijke scheefheid. Waarschijnlijk is het genetisch, mogelijk heeft de ligging in de baarmoeder invloed. En, misschien komt het (ook) wel doordat de linker hersenhelft, die de sensorische en motorische controle regelt van de rechterzijde van het lichaam, bij de meeste dieren dominant is.
De gebogenheid leidt ertoe dat een paard aan de korte kant sterker is dan aan de lange kant. Dit maakt het voor het paard eenvoudiger om naar één kant te draaien wanneer in een natuurlijke situatie gevlucht moet worden. Voor de “flow” – en daarmee de veiligheid – van een kudde is het logisch dat de paarden in de betreffende kudde dezelfde gebogenheid hebben.
Natuurlijke scheefheid in beeld
Omdat de meeste paarden – gesteld wordt zo’n 80% – rechtsgebogen zijn, wordt deze gebogenheid hieronder als voorbeeld besproken. Voor linksgebogen paarden geldt precies hetzelfde, maar dan natuurlijk andersom. 
In vrijheid
Een paard dat rechtsgebogen is, heeft de neiging om tijdens het grazen zijn rechter voorbeen onder het lichaam te plaatsen. Het linker voorbeen wordt vaak naar voren gezet. Rechtsachter wordt doorgaans naar voren geplaatst en linksachter naar achteren. Oftewel, als het paard in deze voorkeurshouding staat, staat hij met zijn rechter voor- en achterbeen dichter bij elkaar en is dus naar rechts gebogen.
Vorm van de hoeven
De natuurlijke scheefheid van het paard is ook vaak terug te zien in de vorm van de hoeven. Doordat het rechter voorbeen onder het lichaam geplaatst wordt, is dit voetje vaak wat steiler. En doordat het paard zijn linker voorbeen naar voren zet, wordt deze hoef vaak wat platter. Zo ontstaat het zogenaamde “graasvoetje”.
Maar, de vraag is of de houding tijdens het grazen de oorzaak is van de vorm van de hoeven, of dat de natuurlijke scheefheid de houding van het paard bepaald. En wordt die platte voet alleen platter doordat deze naar voren wordt gezet of misschien ook doordat die meer gewicht draagt in deze positie?
Natuurlijke scheefheid ook zichtbaar IN het paard
In extreme gevallen is de gebogenheid ook aan de binnenkant zichtbaar, zelfs lang nadat het paard is overleden.
Wat je op de foto hiernaast ziet is de borstkas vanaf de onderkant. We kijken dus naar het borstbeen en de daaraan hechtende ribben die naar boven/achteren, naar de ruggenwervels, lopen. Aan de bovenkant van de foto zie je de eerste ribben, die onder de schouderbladen liggen, en aan de onderkant de buik (de 2 zwarte pijltjes stonden op de foto, die hebben in dit geval geen betekenis). Wat opvalt is dat het geheel aardig asymmetrisch en gebogen is. De rechterkant is duidelijk boller en ook de curve van het borstbeen is best heftig.
Zetten we dit paard nu op zijn vier voeten, dan past dit precies in het plaatje van het rechtsgebogen paard. Zijn hele lichaam krult zich als het ware om het rechter voorbeen. Zijn linker voorbeen zal dit paard naar voren hebben geplaatst.
Invloed van de natuurlijke scheefheid op de bespiering
De voorkeursstand en daarmee gebogenheid heeft ook invloed op de bespiering en daarmee krachtverdeling in het lichaam.
Achterhand
Bij een rechtsgebogen paard staat het rechter achterbeen meer naar voren dan linksachter, maar ook meer rechts naast het lichaam. In beweging is dit het stuwende been, waarmee het paard veel snelheid kan maken. Dit been is ook vaak wat steiler en stijver dan het linker achterbeen. Wanneer je achter een paard gaat staan zie je hier vaak een hogere bil doordat de bilspier aan deze zijde beter ontwikkeld is.
Hoewel linksachter meer achter het paard is, is dit been ook meer onder het paard. Zodoende is linksachter het dragende been, dat wat meer gebogen en soepeler is. De bilspier is aan deze kant vaak minder ontwikkeld, de broekspieren, oftewel de hamstrings, zijn vaak sterker ontwikkeld.
Voorhand
Uiteraard heeft de asymmetrie, die de gebogenheid met zich meebrengt, ook een effect op de voorbenen.
Doordat het paard de neiging heeft om met rechtsachter het gewicht op linksvoor te duwen is de bespiering rond de linkerschouder vaak meer ontwikkeld. Daarnaast kan er asymmetrie ontstaan in onder andere de borstspieren.
Goed te zien is dat de linker schouder boller is en de rechter platter.
Nou is er ook nog een iets andere kijk op deze situatie. Doordat linksvoor vaak een iets plattere hoef heeft, zijn de hoeken van de gewrichten van dit been iets opener/groter. Dit geldt niet alleen voor de koot en kogel, maar ook voor de elleboog en schouder. Hierdoor draait het schouderblad aan de bovenkant iets naar voren en komt daardoor automatisch iets van het lichaam af.
En dan is het ook nog zo dat bij een rechtsgebogen paard de romp aan de linkerkant iets boller is (zoals ook zichtbaar op de foto hierboven van de borstkas), waardoor het schouderblad iets van het lichaam afgedrukt wordt.
Het is dus de vraag of de vorm van de linkerschouder alleen wordt beïnvloed door meer spiermassa. Maar feit is wel dat die vaak boller is.
Rug- en buikspieren
De voor- en achterhand worden met elkaar verbonden via de rug- en buikspieren.
De rugspieren overstrekken het hele paard en verbinden het bekken letterlijk met de halswervels. Is een paard scheef, dan is de spierspanning in beide rugspieren per definitie ongelijk.
De buikspieren dragen de buikinhoud, zorgen ervoor dat de rug niet te ver doorzakt, maar hebben ook invloed op de beweging van de achterbenen. Is het paard scheef, dan is de beweging van de achterbenen ook niet helemaal gelijk.
Wanneer natuurlijke scheefheid lastig wordt
In het wild is de natuurlijke scheefheid perfect. Het paard als vlucht- en prooidier is hiervan mede afhankelijk om te overleven.
Maar op het moment dat wij bepaalde arbeid van het paard gaan vragen, en er ook nog op gaan zitten, dan wordt het een ander verhaal. Dan vergroten die ongelijke voorvoeten opeens het risico op blessures. Maken die ongelijke schouders het wel erg lastig om een zadel netjes recht op het paard te passen. En zorgt het verschil tussen het stuwende en dragende achterbeen dat het diagonaal evenwicht uit het midden verdwijnt. Dit alles maakt het voor de ruiter een hele uitdaging om recht boven zijn paard te (blijven) zitten.
Nou is het niet zo dat we – mijns inziens – moeten proberen die natuurlijke scheefheid te elimineren. De natuur heeft h’m tenslotte niet voor niets bedacht. Maar, het is wel super belangrijk dat we hem erkennen en begrijpen, zodat we ons paard op een correcte (en dat is een gezonde) manier kunnen trainen.
Nu kun je twee kanten op. Er volgen namelijk twee artikelen. In het ene artikel gaan we kijken hoe een paard, dat uit balans loopt, eruit ziet. Zowel vanaf de buitenkant als de gevolgen voor zijn lichaam aan de binnenkant. In het andere artikel rafelen we de natuurlijke scheefheid uiteen en zetten we een stap naar de oplossing ervan.